Λίγα λόγια για την Ήπειρο και τα Γιάννενα

Λίγα λόγια για την Ήπειρο και τα Γιάννενα

Μακραίωνη και πολυτάραχη, πλούσια και δοξασμένη είναι η ιστορία των Ιωαννίνων και της Ηπείρου. Αναρίθμητοι είναι οι αγώνες των Ηπειρωτών για την απόκτηση και τη διατήρηση της λευτεριάς της Ελλάδας και ανεξάντλητες οι προσφορές των Ιωαννίνων για τη διατήρηση, τη βελτίωση και τη διαιώνιση της ελληνικής γλώσσας και της ελληνικής συνείδησης στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Στα μαύρα εκείνα χρόνια, που όλα «τά ‘σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά», η Ήπειρος όρθωσε το ηρωικό της ανάστημα κι έπαιξε σπουδαίο ρόλο και στα άρματα και στα γράμματα.

Στο σημείωμα αυτόν δε θα προσπαθήσω να απαριθμήσω τις αναρίθμητες προσφορές των Ιωαννίνων και της Ηπείρου στην ελληνική υπόθεση, αλλά θα αναφερθώ μόνο με λίγα λόγια στις δυσκολίες που συνάντησαν τα Γιάννενα στην εκπλήρωση των πόθων τους και στην πραγμάτωση των προσπαθειών τους αυτών.

Ο Φάνης Μιχαλόπουλος στο βιβλίο του «Τα Γιάννενα και η Νεοελληνική Αναγέννηση,» γράφει. «Εκεί στα Γιάννενα ο ελληνικός μεσαίων έδωσε την κρίσιμη μάχη προς το νεώρετο πνεύμα . . .».

Είναι γνωστό, ότι τα σχολεία των Ιωαννίνων την περίοδο της τουρκοκρατίας έγιναν εστία μιας γλωσσικής αναγέννησης και μιας εκπαιδευτικής επανάστασης στην Ελλάδα και είναι γνωστό, ότι οι μεγάλοι Ηπειρώτες δάσκαλοι, ο Αθανάσιος Ψαλίδας και ο Ιωάννης Βιλαράς, μαζί με χορεία και άλλων διαλεχτών Ηπειρωτών δασκάλων, αποτέλεσαν τους στυλοβάτες της επανάστασης αυτής.

 Στη σχολή των Ιωαννίνων, κατά τα μέσα του 7^ου αιώνα, έγιναν οι πρώτες νύξεις διδασκαλίας αριθμητικής, κατά τα τότε ευρωπαϊκά υποδείγματα, από το μεγάλο Ηπειρώτη δάσκαλο Αθανάσιο Παπαβασιλείου. Δυστυχώς, το γεγονός αυτό ξένισε το Πατριαρχείο. Η διδασκαλία της αριθμητικής θεωρήθηκε αθεϊστική και ο Παπαβασιλείου εγκατέλειψε τις παραδόσεις του, φοβούμενος τον αφορισμό της Εκκλησίας.

Τον Παπαβασιλείου διαδέχτηκε ο Γεώργιος Σγουρίδης. Ο μεγάλος αυτός Ηπειρώτης δάσκαλος δίδαξε στα Γιάννενα από το 1683 μέχρι το 1709. Πρώτος αυτός δίδαξε φυσική και συστηματικά μαθηματικά Αριστοτελικής και νεότερης φιλοσοφίας. Δυστυχώς, όμως και πάλι, η διδασκαλία του Σγουρίδη «ήγειρε θύελλαν διαμαρτυριών», όπως μας λέξει ο ιστορικός και ο τότε μητροπολίτης Ιωαννίνων Κλήμης ζήτησε τον αφορισμό του.

Ένας από τους φημισμένους μαθητές του Σγουρίδη ήταν και ο Μεθόδιος ο Ανθρακίτης, ο οποίος διαδέχθηκε το δάσκαλό του και δίδαξε στα Γιάννενα, στο σχολείο του Γκιούμα, από το 1709 ως το 1723. Ο Μεθόδιος γεννήθηκε στα Ζαγοροχώρια της Ηπείρου και σπούδασε στα Γιάννενα και στο εξωτερικό. Ήταν κληρικός, πολυμαθέστατος και διετέλεσε ιερέας στην ελληνική εκκλησία της Βενετίας, στον Άγιο Γεώργιο. Ήταν ο πρώτος που δίδαξε Γεωμετρία, Άλγεβρα και Τριγωνομετρία στην Ελλάδα. Κι αυτός κατηγορήθηκε σαν άθεος και νεοτεριστής και παρ’ ότι οι κοινοτικοί άρχοντες των Ιωαννίνων δεν βρήκαν καμιά σε βάρος του κατηγορία, εντούτοις το Πατριαρχείο τον κάλεσε σε απολογία και τον διέταξε να πάει στην Κωνσταντινούπολη για να απολογηθεί. Η κοινότητα Ιωαννίνων, με αναφορά της προς το Πατριαρχείο, στην οποία υπογραμμίζει τις αρετές του Μεθοδίου, ζήτησε την ανάκληση της πατριαρχικής διαταγής και παρακάλεσε τον πατριάρχη, για την αποκατάσταση του διδασκάλου. Παρ’ όλες, όμως, τις προσπάθειές τους οι Γιαννιώτες δεν κατάφεραν τίποτα κι ο ρασοφόρος γεροδάσκαλος ξεκίνησε πεζός από τα Γιάννενα για την Κωνσταντινούπολη. Δεν μπόρεσε να φτάσει έγκαιρα στην Πόλη, για να απολογηθεί. Όταν έφτασε βρήκε τη σκληρή και άδικη απόφαση του εκκλησιαστικού δικαστηρίου να τον περιμένει. Έτσι, αυτός μεν καθαιρέθηκε και αποσχηματίστηκε, η διδασκαλία του δε αφορίστηκε από τον πατριάρχη Ιερεμία τον Γ’. Τα βιβλία του κάηκαν με απόφαση της συνόδου και ο ίδιος υποχρεώθηκε να πετάξει στη φωτιά, με τα ίδια του τα χέρια, τις σημειώσεις των παραδόσεών του.

Στα Γιάννενα δίδαξαν και οι μεγάλοι δάσκαλοι Ευγένιος Βούλγαρης και Αθανάσιος Ψαλίδας. Κι αυτοί, όμως, κατηγορήθηκαν, όπως και οι προηγούμενοι και ο μεν πρώτος κινδύνεψε να λιθοβοληθεί, ο δε δεύτερος σώθηκε με την προστασία του Αλή πασά.

Πραγματικά, όμως, παρ’ όλους τους διωγμούς των μεγάλων διδασκάλων, τα Γιάννενα έγιναν την εποχή αυτή η Αθήνα της τουρκοκρατίας και, μέσα στα βάθη και στο λίθαργο της μαύρης σκλαβιάς, αποτέλεσαν το κέντρο ενός άλλου κόσμου. Ενός κόσμου, ο οποίος προσπάθησε να δώσει ψυχή και κουράγιο στους σκλάβους Έλληνες, να τους ξυπνήσει, να τους ζεστάνει και να φωτίσει το δρόμο τους προς τη λευτεριά.

Τα Γιάννενα έριχναν φως εκεί όπου οι τότε επίσημες του γένους αρχές προτιμούσαν σκοτάδι. Τα Γιαννενα ύψωσαν τη σημαία της επανάστασης και έψαλαν τραγούδια και θούρια λευτεριάς, όταν οι οπατριάρχες Γερμανός ο Δ’ και Άνθιμος ο Στ’ στην Κωνσταντινούπολη ύψωναν τα χέρια προς τον ουρανό και έψαλαν δεήσεις υπέρ της νίκης των τουρκικών όπλων.

Πολλά πρόσφεραν οι Ηπειρώτες στους αγώνες του 1921 και πολλά, πάρα πολλά υπέφεραν απ’ τους Τούρκους την εποχή αυτή. Οι Ηπειρώτες, μαζί με τους άλλους Έλληνες αγωνιστές, έγιναν οι κύριοι συντελεστές για την απελευθέρωση της Νότιας Ελλάδας και τη δημιουργία του πρώτου πυρήνα του ελεύθερου ελληνικού βασιλείου, όπως αυτό διαμορφώθηκε μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου και τις συνθήκες Πόρου, Λονδίνου και Ανδριανουπόλεως του 1828 και 1829. Οι συνθήκες αυτές, παρ’ όλο το ηπειρώτικο αίμα που χύθηκε, άφησαν τους ηρωικούς αγωνιστές της Ηπείρου σκλάβους. Και το επίσημο ελληνικό κράτος, υπακούοντας στις θελήσεις της Αγγλίας, του Πάλμερσον και της δυτικής διπλωματίας γενικότερα, τους εγκατέλειψε στη σκλαβιά για ακόμα 84 ολόκληρα χρόνια.

Αλλά και στην εθνοσυνέλευση του 1844, για τη σύνταξη του πρώτου μετά την απελευθέρωση Συντάγματος της Γ/Σ, με πρόταση του τότε αρχηγού του αγγλικού κόμματος Μαυροκορδάτου, αποκλείστηκε το δικαίωμα στους Ηπειρώτες να έχουν κι αυτοί δικούς τους αντιπροσώπους στη Βουλή, όπως αποκλείστηκε το δικαίωμα αυτό κι από τους Θεσσαλούς και Μακεδόνες εποίκους.

Αργότερα, το 1853-54, με την άφιξη του απεσταλμένου του τσάρου πρίγκηπα Μεντζικώφ στην Κωνσταντινούπολη και την εν συνεχεία κήρυξη του Κριμαϊκού πολέμου, πρώτοι οι Ηπειρώτες είδαν την παρουσιαζόμενη ευκαιρία, για να απελευθερωθούν από τον τουρκικό ζυγό και πρώτοι αυτοί ξεσηκώνονται, επαναστατούν και ζητούν τη λευτεριά τους.

Στις 30 Ιανουαρίου 1854, ο γιος του ήρωα του ’21 Γ. Καραϊσκάκη, ο Δημ. Καραϊσκάκης, υψώνει στην Ήπειρο τη σημαία της επανάστασης, κυκλοφορεί προκήρυξη και καλεί τους Ηπειρώτες και όλους τους Έλληνες να αρπάξουν τα όπλα και να αγωνιστούν για τη λευτεριά τη δική τους και όλων των σκλαβωμένων αδερφών.

Επαναστατούν οι Θεσσαλοί, οι Μακεδόνες και η επανάσταση ανάβει και φτάνει μέχρι τη Χαλκιδική. Οι επαναστάτες προχωρούν από νίκη σε νίκη κι από επιτυχία σε θρίαμβο. Η Ήπειρος λευτερώνεται σχεδόν όλη και στα Γιάννενα φτάνει από παντού χαρούμενος κι ελπιδοφόρος ο αέρας της λευτεριάς. Ο Θεσσαλικός κάμπος είναι λεύτερος και οι Τούρκοι της Καλαμπάκας διαπραγματεύονται τους όρους της παράδοσης της πολιορκημένης πόλης στους επαναστάτες. Η Αγγλία, όμως, δεν θέλει να ενοχλείται από κανέναν η φίλη και σύμμαχός της Τουρκία και προσπαθεί με κάθε τρόπο να καταπνίξει την επανάσταση. Εξασκεί κάθε πίεση στο επίσημο ξενοκίνητο κράτος των Αθηνών, το οποίο, κατ’ εντολή και απαίτηση των Άγγλων, καταδικάζει και αποκηρύσσει επίσημα την ηπειροθεσσαλική επανάσταση. Οι επαναστάτες εγκαταλείπονται και οι Άγγλοι ενισχύουν τον τουρκικό στρατό της Ηπείρου με πυροβολικό, αποβιβάζοντας Αγγλογάλλους πυροβολητές με κανόνια, οι οποίοι και παίρνουν μέρος δίπλα στους Τούρκους στον αγώνα κατά των επαναστατών.

Έτσι, στις 12 Απριλίου 1854, διαλύεται το στρατόπεδο του Τζαβέλλα στο Πέτα. Η ξενοκίνητη κυβέρνηση Μαυροκορδάτου-Καλλέργη, με επίσημους απεσταλμένους της στις επαναστατημένες περιοχές, προσπαθεί με κάθε τρόπο, υπακούοντας στα κελεύσματα των Άγγλων, να καταπνίξει την επανάσταση. Στην κυβερνητική αυτή προσπάθεια πρωτοστατεί ο επίσημα απεσταλμένος από την κυβέρνηση στις επαναστατημένες περιοχές ταγματάρχης Πάμκτορας. Ο ταγματάρχης έχει εντολή να διαβρώσει, όσο μπορεί περισσότερο, τους επαναστάτες με φοβέρες, απειλές ή υποσχέσεις. Η προσπάθεια αυτή της ξενοκίνητης κυβέρνησης των Αθηνών αποτελεί τη συνισταμένη των αγγλικών αξιώσεων και είναι συντονισμένη και παράλληλη με τις γενικότερες προσπάθειες των Τούρκων, για την κατάπνιξη της επανάστασης. Το όλο έργο κατευθύνει ο Φουάτ πασάς, ο οποίος και έφτασε ειδικά για το σκοπό αυτό από την Πρέβεζα. Ύστερα από τόσα χτυπήματα, οι επαναστάτες διαλύονται, η επανάσταση πνίγεται στο αίμα της και όλα τα απελευθερωθέντα με αίμα ελληνικά ηπειροθεσσαλικά εδάφη ξαναπαραδίνονται στους Τούρκους.

Δυστυχία επικρατεί και πάλι στην Ήπειρο και μαύρη σκλαβιά ξανασκεπάζει τα ηρωικά χωριά, τους κάμπους, τις πλαγιές και τα βουνά της δύστυχης αυτής περιοχής.

Η Ήπειρος, για μια ακόμα φορά, κλαίει για τα παιδιά της που έπεσαν ηρωικά γι’ αυτήν και χάθηκαν άδικα. Κλαίει για το αίμα και το δάκρυ που χύθηκε και που πρόκειτα να ξαναχυθεί. Κλαίει για την απανθρωπιά και την τόση αδικία των Μεγάλων Δυνάμεων και κλαίει για τη δουλοπρέπεια των εθναρχών και τη δολοφονική αδιαφορία και τη δουλοφροσύνη των αρμοδίων της Αθήνας.

Παρ’ όλη, όμως, αυτή την εγκατάλειψη, ο ηρωικός ηπειρωτικός λαός δεν πτοείται και δεν σταματά να ζητά και να διεκδικεί  τη λευτεριά του. Γίνονται κι άλλες στο μεταξύ επαναστάσεις, οι οποίες, δυστυχώς, πνίγονται κι αυτές στο αίμα τους, ώσπου, στις 21 Φεβρουαρίου 1913, με τη βοήθεια και των άλλων παιδιών της Ελλάδας, η Ήπειρος σπάει τελικά τα δεσμά της σκλαβιάς της.

Τη μέρα αυτή, ο Εσάτ πασάς, ο παλιός γνώριμος και πρώην συσπουδαστής του τότε διαδόχου Κωνσταντίνου στη Γερμανική Ακαδημία Πολέμου, ύστερα από την κατάληψη του οχυρού υψώματος του Αγίου Ιωάννου από το ηρωικό τάγμα του Ιωάν. Βελισσαρίου, διακρίνοντας την απελπιστική θέση στην οποία περιήλθε, αναγκάζεται να παραδοθεί. Τριάντα χιλιάδες τουρκικού στρατού και 120 πυροβόλα παραδίνονται στους Έλληνες. Στις 21 Φεβρουαρίου 1913, για πρώτη φορά, ανεμίζει στον ουρανό των Ιωαννίνων και της Ηπείρου, καμαρωτή και ελεύθερη η Γαλανόλευκη.

Τιμή και δόξα στους γνωστούς και άγνωστους αγωνιστές, που έπεσαν για την τιμή και τη λευτεριά. Τιμή και δόξα στους αφανείς και άσημους πατριώτες, που θυσίασαν τα πάντα στο βωμό της Πατρίδας. Και τιμή και δόξα σε όλους τους μεταγενέστερους Έλληνες που καίνε καντήλι ακοίμητο ευγνωμοσύνης στις καρδιές τους για τους εθνομάρτυρες αυτούς.

Την άγια αυτή ώρα και μεις οι ξενητεμένοι Έλληνες από δω από τη μακρινή Αυστραλία, ας στρέψουμε το νου και την καρδιά μας στη μακρινή Ήπειρο και ευλαβικά ας στεφανώσουμε με τη σκέψη μας τους χορταριασμένους τάφους, όπου κι αν είναι αυτοί, όλων των παιδιών της Πατρίδας, που θυσιάστηκαν για τη λευτεριά της Ηπείρου, τη λευτεριά της Ελλάδας, για τη δική μας λευτεριά.